Արամ Գաբրիելյան

Հողի մասին խոսելիս կամ դրա հետ աշխատելիս շատ բան է անհրա­ժեշտ իմանալ: Իհարկե, բոլորս լավ գիտենք, որ բույսերի մեծ մասն աճում է հողում: Այստեղ հանդիպում են նաև շատ կենդանիներ: Հողում մեծաքա­նակ են տարբեր բակտերիաները և սնկերը: Իսկ ի՞նչ է հողը, ի՞նչ բաղա­դրություն ունի:

Հողը երկրագնդի մակերևույթի վերին բերրի շերտն է:

Հողում մոտ 50-60 սանտիմետր խորությամբ մի փոքր փոս փորելիս կարելի է նկատել հողի տարբեր շերտեր: Վերին շերտը մուգ գույ­նի է: Այստեղ են բույսերի արմատները: Հողի այս շերտը պարունակում է նաև տարբեր բույսերի և կենդանիների մնացորդներ: Այդ մնացորդները բակտերիաների և սնկերի օգնությամբ քայքայվում են, առաջանում է օր­գանական նյութերով հարուստ հումուս, որ հողին հաղորդում է մուգ գույն: Հողի ավելի խոր շերտերը բաց գույնի են, այս­տեղ քիչ է հումուսը:

Կարելի է ասել, որ հողը ոչ միայն բույսերի և այլ կեն­դանի օրգանիզմների ապրե­լու միջավայր է, այլ նաև՝ կեն­դանի օրգանիզմների կենսա­գործունեության արդյունք: Հումուսի պարունակու­թյամբ հողերը շատ տարբեր են: Հումուսով հարուստ է սևահողը, որտեղ լավ են աճում բույսերը: Հումուսի պակասի դեպքում բույսերն զգում են սննդի պակաս: Հողի բերրիության և բույսերի աճի ապահովման համար օգտագործում են պարարտանյութեր: Պարարտանյութերը պարունակում են տարբեր նյութեր և լրացուցիչ սնունդ են բույսի համար:

Բույսերի աճի համար անհրաժեշտ են նաև ջուր, թթվածին և այլ նյու­թեր: Ջրի պարունակությունը հողում փոփոխական է: Երբ անձրևները սա­կավ են, անհրաժեշտ է արհեստական ոռոգում, որի համար օգտագործում են լճերի, գետերի, ջրամբարների, ջրանցքների ջրերը: Իսկ թթվածնով հարստացնելու համար հողը փխրեցնում են:

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Ի՞նչ կենդանի օրգանիզմներ են հանդիպում հողում:

Բակտերիաներ և սնկեր

1. Ի՞նչ է հողը, իսկ հումո՞ւսը:

Հողը երկրագնդի մակերևույթի վերին բերրի շերտն է:

Հողի օրգանական, սովորաբար մուգ գունավորված մասը։

Հումուսը պարունակում է բույսերի սննդառության հիմնական տարրերը, որոնք մանրէների ներգործությունից դառնում են մատչելի բույսերի համար։

1. Ինչո՞ւ է հողի վերին շերտը մուգ գույնի:

Այդ մնացորդները բակտերիաների և սնկերի օգնությամբ քայքայվում են, առաջանում է օր­գանական նյութերով հարուստ հումուս, որ հողին հաղորդում է մուգ գույն:

1. Ի՞նչ նյութեր են պարունակվում հողում:

Հողում մեծաքա­նակ են տարբեր բակտերիաները և սնկերը

1. Ի՞նչ են պարարտանյութերը:

Պարարտանյութերը պարունակում են տարբեր նյութեր և լրացուցիչ սնունդ են բույսի համար:

1. Ի՞նչ նպատակով են իրականացնում հողի արհեստական ոռոգումը, փխրեցումը:

Երբ անձրևները սա­կավ են, անհրաժեշտ է արհեստական ոռոգում, որի համար օգտագործում են լճերի, գետերի, ջրամբարների, ջրանցքների ջրերը: Իսկ թթվածնով հարստացնելու համար հողը փխրեցնում են:

302. Ընդգծված բառն ի՞նչ է ցույց տալիս և ի՞նչ հարցի է պատասխանում:

            Օրինակ՝
Երկինքն անծայրածիր է: — Երկինքն ինչպիսի՞ն է:
Այգում վարդ բացվեց: — Վարդը ի՞նչ եղավ:
Դու իսկական երեխա ես: — Դու ո՞վ ես:

            Ճանապարհորդը շատ հետաքրքրասեր էր: –             Ճանապարհորդը շատ ինչպիսինե՞ր էր:

            Մեր տունը արևոտ է: –        Մեր տունը ինչպիսի՞ն է:

            Առավոտյան թռչնակը նորից երգեց: –         Առավոտյան թռչնակը նորից ի՞նչ արեց:

            Երեխաների սենյակն ընդարձակ էր: – Երեխաների սենյակն ինպիսի՞ն էր:
            Վարագույրի հետևում թաքնվածը ես էի: – Վարագույրի հետևում թաքնվածը ո՞վ էր:
            Հեռուներից եկած առաջին արագիլը սա է: – Հեռուներից եկած առաջին արագիլը որն է:

303. Կետերի փոխարեն մի բառ գրի՛ր, որն ընդգծված բառի հետ պատասխանի ի՞նչ է անում, ի՞նչ է լինում, ո՞վ է, ի՞նչ է, ո՞րն է կամ ինչպիսի՞ն է հարցին:

            Օրինակ՝
Գայլը ոռնում է:
Ճռռացողը դռնակն էր:
Այգին դեղին է:

            Կակաչը ծաղկում է:
            Ես մարդ եմ:
            Մտնողը մարդ է:
            Կաթիլը կաթիլ է է:
            Ընկերս խելացի  է:
            Եղանակը լավն  է:
            Իմ ծննդավայրը Երևանն է:

304. Նախադասության մեջ կետերի փոխարեն գրի՛ր մի բառ, որն ընդգծված հատկանիշը վերագրի առարկային:

            Փուչիկը գունավոր  է:
            Անձրևը հորդ է :
            Դուք գեղեցիկ եք :
            Նա բարի  է:
            Կինը երիտասարդ  է:
            Երկինքը մաքուր է:

305. Կետերի փոխարեն մի բառ գրի՛ր, որը նախադասության ընդգծված բառին վերագրվող հատկանիշ արտահայտի:

            Օրինակ՝
Եղնիկը զգուշավոր է:
Դու աշակերտ ես:

Տերևը թեթև է:
Ես անուշադիր եմ:
Մեր բակը մեծ է:
Ջրի թագավորությունը մեծ է:
Արևը հսկա կլոր է:
Այս տարին նահանջ տարի է:

Հայրենիքս անկախ

Անվերջ ու անվախ

Յուրահատուկ պատմություն ունի

Անվերջ ու անմահ հերոսներ ունի

Ստեր չի հանդուրժել երբեք

Տառապանք չունի

Անվերջ ու հատուկ մշակույթ ունի

Նա միշտ ուներ ամենինչ

Բվերի մասին

Մանկությունից մենք շատ բան գիտենք բուերի մասին: Սա հենց այն թռչունն է, որը իմաստության խորհրդանիշն է: Բուները նազելի են ու գեղեցիկ: Բուերի մասին հետաքրքիր փաստեր պատմվում են բուսաբանության դասերին, բայց սա դեռ ամենը չէ, որ մեծահասակը պետք է իմանա այս գիշերային թռչնի մասին:

1. Բուերի ոչ բոլոր տեսակները որսում են միայն գիշերը, ոմանք վարում են ցերեկային ապրելակերպ:

2. Նորածին բուի ճտերը ծնվում են կույր և սպիտակ ներքևով:

3. Բուերի մասին բոլոր փաստերից հետաքրքիր է, որ գրեթե ոչ ոք երբեք չի տեսել այդ թռչուններին, բայց լսել է միայն նրանց ձայները:

4. Բուները գաղտնի թռչուններ են:

5. Բուն համարվում է բնական գիշատիչ: Այս թռչունը սնվում է ինչպես ամենափոքր արարածներով, այնպես էլ ամենամեծ կենդանիներով:

6. Աշխարհում բուերի տեսակներ կան, որոնք սնվում են միայն թռչուններով:

7. Բուներն ունեն արտասովոր պարանոցի կառուցվածք, ուստի նրանք կարող են գլուխը շրջել 270 աստիճանով:

8. Կյանքում այս թռչունները գրեթե լուռ թռչում են:

9. Արտաքին ականջի տարրը լավ զարգացած է այս թռչունների մեջ:

10. Բուներն իրենց կյանքի ընթացքում ամուր ընտանիք են ստեղծում և ունեն միայն մեկ զուգընկեր:

Բառ, բառիմաստ, ուղղագրություն, ուղղախոսություն։

1. Բառաշարքից ընտրի՛ր և գրի՛ր հոմանիշների 5 զույգ:
   
   ժիր – աշխույժ
   ծարավ – պապակ
   Քամի- փոթորիկ
   հանդերձ – համազգեստ
   կապույտ – մով
   , , վայրի, , գոհ, կապույտ, տղա, , բախտ,
   , կատար, , , ծաղիկ,, ,
   պարկ, սոխակ, անուրախ, :
2. ­Դո՛ւրս գրիր փակագծում գրված բառի 4 հոմանիշ:
   ա) գլուխ, աչք, մարզ, վարս, կես, հեր, գես, սանրվածք, ծամ, մաշկ
   (մազ),
   մազ – վարս
   մազ – հեր
   մազ – ծամ
   մազ – գես
3. 
   բ) դեղնավուն, բիլ, մանուշակ, կտոր, երկնագույն, լաջվարդ, լուսնյակ, մով, արմատ, ամպագույն (կապույտ),
   
   կապույտ – մով
   կապույտ – երկնագույն
   կապույտ – բիլ
   կապույտ – լաջվարդ
   
   գ) սարսափ, ցնցում, տենդ, ահ, փախուստ, ախուվախ, զարհուրանք,
   սարսռալ, երկյուղ, վախկոտ (վախ):
   
   
   Երկյուղ, սարսափ, զարհուրանք, ահ:
4. Գտի՛ր տրված բառերի հոմանիշը:
   ա) հուր, բոց, հրդեհ-կրակ
   բ) երեկո, արևամուտ, մթնշաղ-իրիկուն
   գ) մտորել, խորհել, կշռադատել-մտածել

Ընդգծի՛ր այն բառերը, որոնք սկսվում են բաղաձայն հնչյունով:
Բնօրրան, ելևէջ, էջանշան, եղնիկ, թախծօրոր, էժանագին, ոզնի,
երամ, գետեզր, խավիար, ողկույզ:

4. Ընդգծի՛ր տրված բառերի երկհնչյունները:
   
   Բամբակյա, բայց, գոյ, եզակի, երեկոյան, կահույք, կայմ, ակապույտ, այդքան,
   քնքշաբույր:
5. Լրացրո՛ւ բաց թողնված տառերը՝ է կամ ե:
6. Պարղէանակ, վայրեջք, չեմ ուզում, որևէ, չէի գտել, անմիջապես վազեց, երբևիցե, հնեաբան, էլեկտրակայան, տեսաէկրան, իսկույնևեթ, ծովեզր, ամենաէժան:
7. Գրի՛ր հատուկ անուններ (մարդկանց անուններ, ազգանուններ,
   մայրցամաքների, -Երևան
   քաղաքների, – Երևան
   գետերի, – Եղեգիս
   ծովերի,
   լճերի անուններ – Երևանյան
8. 
   և այլն), որոնք սկսվում են Ե-ով և Է-ով:
9. Գրի՛ր տրված բառերի հոմանիշները:
   Աղոթատուն – աղոթարան
10. անուրջ, – երաջ
11. գույն – երանգ
12. , վախ, – Երկյուղ
13. բախտավոր, – Բարեբախտ
14. յասաման, – եղևնի
15. ուժ, – Զորություն
16. ապերախտ, – Երախտամոռ
17. դրախտ, -ադին
18. օտարական – օտար
19. Լրացրո՛ւ բաց թողնված տառը: Թրչվել, խեճալի, որևե, բարդիկ, խեղ_վել
20. Կետերի փոխարեն լրացրո՛ւ համապատասխան բառը: Մեղրի պես քաղցր, պողպատի պես մաքուր, աղավնու պես սիրուն, ջրի պես ճերմակ, եղնիկի պես կոտոշավոր, մոր նման բարի, հայրենիքի նման հարազատ, ամառվա մրգերի նման համեղ:
21. Լրացրո՛ւ բաց թողնված տառերը՝ օ կամ ո: Ականջօղ, ամանօրյա, օրճրոց, երկարօրյա, արևազօծ, բնորրան, արջաօրս, կիրակնորյա, ովքեր, հատրյակ, չգնել, միջրե, չգևորել, դանավ, անօթևան:
22. ­Հետևյալ արմատներով բառե՛ր կազմիր այնպես, որ մի դեպքում
    նրանք լինեն առաջին բաղադրիչ, մյուս դեպքում՝ երկրորդ: Արտասանի՛ր այդ բառերը և բացատրի՛ր կազմությունը՝ ոսկի, որդ, որմ,
    օր, օղակ, օձ:
    Նմուշ՝ ոճ-ոճաբան-նրբաոճ:
23. ա) Լրացրո՛ւ բաց թողնված տառերը՝ օ կամ ո:
    Քնքշորեն, սևորակ, միօրինակ, մեղմորեն, ընդօրինակելով, ոսկեզօծեց, նրբորեն, տրտոմրոր