Դո՛ւ, Արագա՛ծ, ալմաստ վահան

Կայծակեղեն թրերի,

Գագաթներդ՝ բյուրեղ վրան

Թափառական ամպերի։

Սեգ ժայռերդ՝ արծվի բույն,

Լճակներդ՝ լույս-փերուզ.

Առուներդ՝ մեջքիդ փայլուն

Պերճ գոտիներ ոսկեհյուս։

Աղբյուրներդ գիշեր ու զօր

Խոսքի բռնված իրար հետ,

Վտակներդ գիլ ու գլոր

Աբրեշումե փեշերեդ։

Թիթեռներդ՝ հուր-հրեղեն

Թռչող-ճախրող ծաղիկներ,

Զառ ու զարմանք երազներեն

Պոկված ծվեն-ծվիկներ։

Ծիրանավառ դու թագուհի,

Բուրումների դու աղբյուր,

Ծաղիկներդ հազար գույնի,

Հազար անուն, հազար բույր։

1. Դուրս գրի՛ր անծանոթ բառերը և բառարանի օգնությամբ բացատրի՛ր:

հրեղեն – կրակից պատրաստաց

Սեգ – հպարտ

1. Առանձնացրո՛ւ և կարդա՛ այն բառերը, որոնց հոմանիշներն ու հականիշները կարող ես թվարկել:

այդպես բառ չկա

1. Արտահայտիչ կարդա՛ բանաստեղծությունը՝ ուշադրություն դարձնելով կետադրությանը:
2. Դուրս գրի՛ր փոխաբերություններն ու համեմատությունները: Բացատրի՛ր:

Ծիրանավառ դու թագուհի, – Շատ սիրուն թագուհի

Բուրումների դու աղբյուր, – Լավ հոտեր աղբյուր

Դո՛ւ, Արագա՛ծ, ալմաստ վահան – ալմաստից Արագած

Կայծակեղեն թրերի,- կայծակներից թրեր

Գագաթներդ՝ բյուրեղ վրան – արագածի ձ գագաթները իր վրա

Սեգ ժայռերդ՝ արծվի բույն, – հպարտ սարերը արծիվների բույներով

Լճակներդ՝ լույս-փերուզ. – Լճերը բացփիրուզագույն

Առուներդ՝ մեջքիդ փայլուն – Արագածի մեջի առուները սիրուն

Պերճ գոտիներ ոսկեհյուս։ – Շքեղ գոտիներըտ ոսկեդույն

Աղբյուրներդ գիշեր ու զօր – Աղբյուրներդ գիշեր – ցերեկ

Խոսքի բռնված իրար հետ, – Իրար մոտ հոսում են

1. Շեշտադրելով բանաստեղծության նկարագրությունները՝  պատմի՛ր Արագածի մասին:

Արագածը շատ սիրուն սար է և նրա գագաթը ամենաբարձրն է Հայաստանում։

Արագածը ունի ձ գագաթ հյուսիս, հարավ, արևելք արևմուտք։

1. Ի՞նչ գիտես Արագածի մասին. համեմատի՛ր տպավորություններդ բանաստեղծության նկարագրության հետ:

Արագածը ունի 4 գագաթ հյուսիս, հարավ, արևելք արևմուտք, նրա բարձրությունը 4090 մետր է

1. Նկարի՛ր բանաստեղծության ամենատպավորիչ հատվածը:

Թափառական ամպերի։

Սեգ ժայռերդ՝ արծվի բույն,

Լճակներդ՝ լույս-փերուզ.

Առուներդ՝ մեջքիդ փայլուն

1. Ֆոտոնկարների միջոցով ներկայացրո՛ւ Արագածը օրվա տարբեր պահերին: Եթե կարող ես, ինքդ ֆոտոնկարի՛ր:

Եթե մեզ հետաքրքրում է միայն առարկայի երկարությունը, ապա այն կարելի է պատկերել հատվածի տեսքով:

• Դրա համար նշենք A և B կետեր, այնուհետև օգտագործելով քանոնը, դրանք միացնող գիծ տանենք: Կստանանք A և B ծայրակետերով հատված: Ասում են AB հատված:

A B

• Հատվածի ծայրակետերը նշանակում են լատիներեն մեծատառերով՝ A,B,C,D,…

• Սովորաբար հատվածի երկարությունը նշանակելու համար օգտագործում են երկու գծիկ:

Օրինակ՝ | AB |=9սմ:

Հատվածի հիմնական հատկությունը՝

• Հատվածի երկարությունը փոքր է նրա ծայրակետերը միացնող ցանկացած ուրիշ գծի երկարությունից:
• Երկու կետերը միացնող հատվածի երկարությունը կոչվում է այդ կետերի հեռավորությունը:

Ճառագայթ– ունի սկիզբ, բայց չունի վերջ

A

A ճառագայթ

Օրինակ՝ արևի ճառագայթը

Ուղիղ-չունի ո՛չ սկիզբ, ո՛չ էլ վերջ

Օրինակ՝ հորիզոնը

a

a ուղիղ

A _B

AB ուղիղ

Հարթ, սահմաններ չունեցող մակերևույթներն անվանում են հարթություններ։

Օրինակ՝ անապատը, ծովիմակերևույթը։

Միևնույն հարթության վրա գտնվող 2 ուղիղներ կա՛մ հատվում են, կամ ո՛չ։

Միևնույն հարթության վրա գտնվող 2 ուղիղները, որոնք չեն հատվում, կոչվում են զուգահեռ ուղիղներ ։

զուգահեռ ուղիղներ

Հատվող ուղիղներ

Հարթության վրա գտնվող յուրաքանչյուր պատկեր կոչվում է երկրաչափական պատկեր։

Մաթեմատիկայի այն բաժինը, որն ուսումնասիրում է երկրաչափական պատկերները և նրանց հատկությունները, կոչվում է երկրաչափություն։

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Գծեք մի AB հատված և նշեք որևէ 3 կետ, որոնք չեն գտնվում այդ հատվածի վրա, և որևէ 2 կետ, որոնք գտնվում են այդ հատվածի վրա:

1. Գծեք այնպիսի AB և CD հատվածներ, որոնք բավարարեն հետևյալ պայամաններին`

| AB |=2սմ 4մմ, | CD |=3սմ 4մմ:

Գտեք AB և CD հատվածների գումարը։

2 սմ 4 մմ + 3 սմ 4 մմ ժ 5 սմ 8մմ

3. C կետը գտնվում է AB հատվածի վրա: Հայտնի է, որ CB հատվածի երկարությունը3 անգամ փոքր է հատվածի երկարությունից: Որքա՞ն է հատվածի երկարությունը, եթե | AB |=12 սմ:

12 : 3 = 4

CB հատված 4 սմ

3. Գծեք մի հատված, որի երկարությունը 3 սմ-ով մեծ կլինի 4 սմ երկարություն ունեցող հատվածի երկարությունից:

3. Գծեք մի հատված, որի երկարությունը 2 անգամ մեծ կլինի 3 սմ երկարություն ունեցող հատվածի երկարությունից:

3. Հայտնի է, որ |AB|=4 սմ, |BC|=7 սմ։ Գտեք AC հատվածի երկարությունը։

A = 0

B = 4

C = 3

AC = 3

7. Կարո՞ղ են մի կետից սկիզբ առնել միա քանի ճառագայթներ։ Եթե այո, պատկերել դրանք։

7. Քանի՞ հարթ մակերևույթից է կազմված ակվարիումը:

5

7. Գծե՛ք մի ուղիղ և նրա վրա նշե՛ք որևէ 2 կետ։ Քանի՞ հատված և քանի՞ ճառագայթ կստացվի։

անվերջ

7. Զուգահեռ ուղիղներից մեկի վրա վերցնենք A և B կետերը, մյուսի վրա՝ C և D կետերը։ Կարո՞ղ են արդյոք AB և CD հատվածները հատվել։

ոչ չեն կարող

11. Միևնույն կետով տարե՛ք 2 տարբեր ուղիղներ։ Այդ կետում սկզբնավորվող քանի՞ ճառագայթ կստացվի։

4

11. Ընդամենը քանի՞ հատված է պատկերված

6, 6

Սուրբ Մարիանե եկեղեցի

Աշտարակ քաղաքի Սուրբ Մարիանե եկեղեցին Արագածոտնի թեմի առաջնորդանիստ եկեղեցին է: Գտնվում է Աշտարակ քաղաքի հյուսիս արևելյան մասում: Եկեղեցին կառուցվել է 1281 թվականին դարչնագույն սրբատաշ տուֆից, իսկ զանգակատունը` 1838-ին: Հայ եկեղեցական տոնացույցում հիշատակվում են Մարիանե անունով երկու սրբուհիներ:  Նրանցից մեկը հռիփսիմյաց կույսերի հետ Հայաստան եկած սուրբ  Մարիանեն  է, որի աճյունը գտնվում է սուրբ Էջմիածնում: Վերջինս արժանացել է նույն ճակատագրին, ինչ մյուս քրիստոնյա կույսերը 4-րդ դարի սկզբին` հալածվել ու  նահատակվել է հավատքի համար: Մյուս Մարիանեն, գրեթե նույն ժամանակաշրջանում ապրած  Պիսիդյան Անտիոքի քրմի դուստրն  էր: Նա քաղաքի քրմի միակ դուստրն էր և վաղ հասակում մորից զրկվելով՝ հանձնվում է քրիստոնյա ստնտուի խնամքին: Երբ արդեն մեծ էր, հայրը նրան ցանկանում է քրմուհի դարձնել և ամուսնացնել Լեոնիդաս զորավարի հետ, սակայն աղջիկը հրաժարվում է ուրանալ Քրիստոսին և ծառայել անմռունչ կուռքերին: Հայրը նրան տանից վռնդում է, և Ս. Մարիանեն գնում է իր ստնտուի մոտ, սակայն քիչ ժամանակ անց ձերբակալվում է և գլխատվելով՝  նահատակվում: Երկու սրբուհիներն էլ մեծ համակրանք են վայելում քրիստոնյաների շրջանում, բայց  առ այսօր չկա հստակ պատկերացում, թե հատկապես որ սրբուհու անունով է անվանակոչվել Աշտարակի Սուրբ Մարիանե եկեղեցին: Երկու սրբուհիներին նվիրված օրերն էլ մեծ շուքով նշվում են եկեղեցում:

Ներկայիս եկեղեցու արևմտյան կողմի փոքրիկ Սուրբ Մարիանեն ունի կառուցման 13-րդ դարին բնորոշ հատուկ համաչափություններ և ճարտարապետական յուրահատկություններ։ Արտաքինից ուղղանկյուն, ներսից՝ խաչաձև գմբեթավոր կառույց է, իսկ արևմտյան և արևելյան կողմերից ունի երկաստիճան կողային մատուռներ։ Առանձնահատուկ հետաքրքրություն է ներկայացնում եկեղեցու թմբուկը, որը ներսից շրջանաձև է, իսկ դրսից՝ տասանիստ։ Ավարտվում է բարձր վերասլաց գմբեթով: Կառույցի հիմնական մուտքը հարավային պատի մոտ՝ 1838 թվականին կառուցված զանգակատնից է: Հարդարանքից ուշագրավ են պատուհանների կիսագլանային հատվածքի քառանկյուն պարակալները՝ խաչաձև դասավորված եռաթև հավելումներով։ Հարավային խաչաթևի կտուրի զանգաշտարակը կառուցվել է 1838թ.-ին։ Համալիրի շուրջը պահպանվել են խոշոր, անմշակ բազալտից պարսպի մնացորդներ։

20-րդ դարասկզբին` 1905թ Խրիմյան Հայրիկի կաթողիկոսության տարիներին սկսվել է կից եկեղեցու կառուցումը, բայց հայտնի մի շարք իրադարձություններով պայմանավորված, չի հաջողվել այն իրականություն դարձնել: Խորհրդային միության տարիներին շինությունը ծառայել է որպես հացահատիկի ու զենքի պահեստ: Վերջին վերանորոգումը և վերաօծումը  կատարվել է  21րդ դարի 2-րդ տասնամյակում: Նոր սրահի խորանը կառուցվել  է 1905 թ նախատեսված նախագծով: Վերջինս փոքրիկ սյունաշարով արևմտյան պատի մոտ միանում է  13-րդ դարում կառուցված փոքրիկ Մարիանե  եկեղեցուն` առանձնահատուկ գողտրիկություն հաղորդելով կառույցին

Սուրբ կարմրավոր

Կարմրավոր Ս. Աստվածածին (Կարմրավոր) եկեղեցին գտնվում է Աշտարակ քաղաքի հյուսիսարևելյան կողմում, հին Բերդաթաղից ոչ հեռու, բարձր սարալանջի վրա: Փոքրածավալ, ներդաշնակ համաչափություններով սլացիկ շինություն է: Եկեղեցու կառուցման թվականը հայտնի չէ, մատենագրական աղբյուրներում ևս որևէ հիշատակություն չկա: Կառուցվածքային հորինվածքով և ճարտարապետական մանրամասերով VII դ. կառույց է, որը մեզ է հասել գրեթե անփոփոխ, կանգուն վիճակում: Գմբեթավոր միախորան տիպի է` քառաթև հատակագծով, արևելյան թևում գտնվող միակ խորանով: Կառուցված է դարչնակարմրավուն տուֆից: Ներքուստ հարդարված է որմնանկարներով, որոնցում պատկերված են «Քրիստոսը փառքի մեջ» կոմպոզիցիան և Սուրբ հեծյալները` հայերեն մակագրություններով: Դեկորատիվ հարդարանքը զուսպ է` ճարտարապետական կերտվածքին համահունչ: Եկեղեցու ոչ մեծ չափերը (6 x 7,5 մ), հարդարանքի պարզությունը ենթադրում են, որ սա եղել է իշխանական տոհմի դամբարան: Եղել է նաև կուսանաց վանք և գործել մինչև 1813 թ.:

Շրջապատված է սրբատաշ տուֆ քարերով շարված պարիսպներով, որոնք կառուցվել են 1326 թ. Ասնավուր և Ղուտալչաք ամուսինների կողմից: Արձանագրությունը պահպանվել է պարսպի հարավային դռան բարավորին և Աշտարա կքաղաքի Ս. Մարինե եկեղեցու ձախ ավանդատան պատին: Պարիսպները մասնակի նորոգումներով պահպանվել են մինչև մեր օրերը:

Կարմրավորի բակում միջնադարյան գերեզմանոց է` XIII-XVII դդ. խաչքարերով և տապանաքարերով: Ամենահին խաչքարը (1184 թ.) Արքակազմողինն է, ինչից մնացել են միայն պատվանդանը և հինգ տողանոց արձանագրությունը:

1956 թ. իրականացվել են հուշարձանի նորոգման և բարեկարգման աշխատանքներ, որոնց ընթացքում հեռացվել է եկեղեցուն արևմուտքից կից, արդեն կիսավեր աղոթարանը (ժողովրդանոց): Վերջինս 1860 թ. Կառուցված անարվեստ շինություն էր, որը միայն խաթարում էր միջնադարյան հուշարձանի տեսքը:

Սուրբ Ծիանաովոր

Վաղ քրիստոնեական շրջանի եռանավ բազիլիկ եկեղեցիների շարքում Ծիրանավոր եկեղեցին հայ ճարտարապետական մտքի կարևորագույն հուշարձաններից մեկն է հանդիսանում: Այն գտնվում է Արագածոտնի մարզի Աշտարակ քաղաքում: Հիմնադրման վերաբերյալ մատենագրական, վիմագրական աղբյուրները մեզ հստակ որևէ տվյալ չեն հաղորդում մինչդեռ, ճարտարապետաշինարարական և հորինվածքային առանձնահատկություններից ելնելով, ուսումնասիրողները այն թվագրում են IV-V դարերով:

Համաձայն գոյություն ունեցող տվյալների` մինչ եկեղեցու կառուցումը այն հանդիսացել է վիշապապաշտության, այսինքն` Աժդահակի պաշտամունքային տաճարը: Քրիստոնեության ընդունումից հետո տաճարը, արժանանալով մյուս հեթանոսական շինությունների ճակատագրին, ևս քանդվել է և նրա հիմքերի վրա կառուցվել է ուղղանկյուն հիմքով եկեղեցի:

Եկեղեցու աղոթասրահը երկու զույգ մույթերի շնորհիվ բաժանված էր մեկ կենտրոնական և երկու եզրային մասերի: Ծածկը է եղել փայտաշեն` քառալանջ եղանակով: V դարում եկեղեցին վերակառուցվում է եռանավ բազիլիկ եկեղեցու: Երկու զույգ մույթերը փոխարինվում են ավելի հզոր երեք զույգ մույթերի: Վերջիներիս շնորհիվ փայտաշեն տանիքը վերափոխվում է թաղածածկի՝ պահպանելով սկզբնական քառալանջ հորինվածքը: Միաժամանակ ավագ խորանի երկու կողմերում կառուցվել էին ավանդատներ: Արևմտյան ճակատին բացվում էին լուսամուտներ, իսկ հարավային և հյուսիսային մասերում` մուտքեր:

XI-XII րդ դարերում՝ սելջուկների դեմ պայքարի տարիներին, Զաքարյանները, պաշտպանական նկատառումներից ելնելով, եկեղեցու հյուսիսային և արևմտյան ճակատները կրկնապատկելով ամրացնում են` այն վերածվելով պաշտպանական հզոր շինության:

XVIII-XIX դարերում եկեղեցին ամբողջապես վերածվում է ամրոցի: Մասնավորապես հարավային պատի վերևվի հատվածում բացվում են հրակնատային լուսամուտներ՝ պաշտպանված քարե «սաղավարդներով»:

1827 թ. երկրաշարժից հետո, եկեղեցին մեզ է հասել կիսավեր վիճակում: Հիմնականում փլուզված են տանիքը և հյուսիսային կողմի մույթերը:

1962 թ. պահպանական նշանակության և փլատակների մաքրման աշխատանքներ են կատարվել, իսկ 1988 թ.կազմակերպվել են պեղումներ, որի արդյունքում հեռացվել է արևմտյան ճակատի կրկնապատը, որն էլ հնարավորություն տվեց բացահայտել Գագիկ Ա Բագրատունու (990-1020 թթ.)1013 թ. արձանագրությունը:

Համաձայն ավանդազրույցի` Աշտարակում ապրող երեք քույրեր սիրահարվում են Սարգիս անունով մի երիտասարդի: Ավագ երկու քույրերը որոշում են իրենց զոհաբերել կրտսերին երջանկություն պարգևելու համար և, ծիրանագույն ու կարմիր զգեստ հագնելով, իրենց նետում են անդնդախոր ձորը: Այս լուրն իմանալով` իրենց փոքր քույրը, սպիտակ զգեստ հագնելով, իրեն ևս ձորն է նետում, իսկ Սարգիսն այս անհաղթահարելի վշտից դառնում է ճգնավոր: Հետագայում ձորի եզրին երեք եկեղեցիներ են հայտնվում՝ Ծիրանավորը, Կարմրավորը և Սպիտակավորը:

Սուրբ սպիտակավոր

Գտնվում է Վերնաշեն գյուղից 7 կմ հյուսիս, լեռան լանջին: Համալիրը բաղկացած է Ս. Աստվածածին եկեղեցուց, գավթից և զանգակատնից, որոնք կառուցված են սպիտակ սրբատաշ ֆելզիտ քարով, ինչից էլ առաջացել է վանքի անվանումը:

Ս. Աստվածածին եկեղեցին, ըստ արձանագրության, հիմնադրել է Էաչի Պռոշյան իշխանը 1318 թ., որի մահից հետո շինարարությունը շարունակել և ավարտել է իր որդին՝ Ամիր-Հասանը, 1321 թ.: Ունի գմբեթավոր դահլիճ տիպի հորինվածք: Միակ մուտքն արևմտյան կողմից է: Եկեղեցին առանձնանում է աշխարհիկ և հոգևոր սյուժետային պատկերաքանդակներով: Մուտքի ճակատակալ քարի՝ մանուկ Հիսուսը գրկին Աստվածածնի պատկերաքանդակը, Էաչի իշխանի և նրա որդի Ամիր Հասանի քանդակը (այժմ՝ Էրմիտաժում, Սանկտ Պետերբուրգ), Ամիր Հասանի որսի տեսարանով բարձրաքանդակը (այժմ՝ ՀՊԹ) իրավամբ համարվում են հայկական միջնադարյան քանդակագործական արվեստի լավագույն օրինակներից:

Գավիթը կից է Ս. Աստվածածին եկեղեցուն արևմտյան կողմից: Կառուցվել է 1321-1330 թթ.: Քառակուսի հատակագծով, թաղածածկ կառույց է:

Զանգակատունը կից է գավթի արևմտյան պատին: Կառուցել են Հովհաննես և Թաճն ամուսինները 1330 թ.: Եռահարկ, ինքնատիպ հորինվածքով կառույց է: Առաջին հարկը խուլ է, կառուցված է կոպտատաշ քարերով, երկրորդը ուղղանկյուն խորշ է, իսկ երրորդը միջանցիկ կամարակապ բացվածք է՝ երկթեք ծածկով պսակված:

Վանքի շրջակայքում պահպանվել են ուշ շրջանի պարսպապատերի, վանական խցերի և գերեզմանոցի մնացորդներ:
XV դ. երկրորդ կեսից մինչև XVI դ. Ս. Աստվածածին վանքը գրչության կենտրոն էր:

1987 թ. Սպիտակավոր Ս. Աստվածածին եկեղեցու բակում են ամփոփվել հայ ականավոր զորավար, գաղափարախոս և պետական գործիչ Գարեգին Նժդեհի մասունքները: 1989 թ. տեղադրվել են տապանաքար և խաչքար:

Հուշարձանը վերականգնվել է 2007-2009 թթ. ՀՀ մշակույթի նախարարության նախաձեռնությամբ, իսկ 2012 թ., բարերար Վարդան Հարությունյանի հովանավորությամբ, զանգակատանը տեղադրվել է Սանկտ Պետերբուրգում պատրաստված զանգը:

Արագածոտնի մարզ, մարզի կարգավիճակ ունեցող վարչատարածքային միավոր Հայաստանում։ Մարզկենտրոնը Աշտարակ քաղաքն է։

Տարածքը՝ 2753 կմ², բնակչությունը՝ 141 հազար մարդ։ Հայաստանի մարզերի շարքում տարածքի մեծությամբ միջին տեղ է գրավում, իսկ բնակչության թվով գերազանցում է միայն Վայոց ձորի և Տավուշի մարզերին։

Անվանում

Արագածոտնի մարզն իր անունը ժառանգել է պատմական Այրարատ աշխարհի Արագածոտն գավառի անունից։

Աշխարհագրական դիրք

Մարզի աշխարհագրական դիրքի կարևոր առանձնահատկությունն այն է, որ գտնվում է մայրաքաղաք Երևանի և Հայաստանի ամենաբարձր լեռնագագաթի՝ Արագածի միջև։ Կիսաօղակաձև գոտևորելով Արագած լեռնազանգվածը՝ մարզի տարածքը արևմուտքում ձգվում է մինչև Թուրքիայի հետ պետական սահմանը։

Հայաստանի Արագածոտնի մարզի տարածքով են անցնում հանրապետական նշանակություն ունեցող 3 ավտոխճուղիները՝ Երևան – Աշտարակ—Թալին—Գյումրի, Երևան—Աշտարակ—Սպիտակ և Երևան—Արմավիր—Քարակերտ—Գյումրի։ Մարզի տարածքը հատում է նաև Հայաստանի գլխավոր երկաթուղին (միայն արևմտյան հատվածով և մարզի տնտեսական զարգացման վրա էական ազդեցություն չի թողնում)։

Բնական պայմաններ և հարստություններ

Արագածոտնի մարզն զբաղեցնում է Արարատյան ֆիզիկա-աշխարհագրական շրջանի հյուսիսարևմտյան մասը (950 մետրից մինչև 4090 մ բացարձակ բարձրությունները)։ Հարավում լեռնալանջերը ձուլում են Արարատյան դաշտին, հյուսիսում ձգվում են մինչև Արագածի լեռնագագաթը։

Արագածոտնը Հայաստանի այն մարզերից է, որտեղ հանդիպում են հայտնի բոլոր վերընթաց լանդշտաֆտային գոտիները։

Մարզի մակերևույթի մեծ մասը կազմված է տարբեր տիպի ու բնույթի երիտասարդ հրաբխային լավաներից։ Այստեղ են գտնվում Թալինի, Կարմրաշենի, Ապարանի սարավանդները, որոնց մակերևույթին բնորոշ են խարամային կոները, տուֆային դաշտերը, քարակարկառները։ Այստեղ է գտնվում Փոքր Սիփան լեռը (հայտնի է նաև որպես Սիփան)։

Բազմաթիվ են լավային ծածկույթների տակից բխող սառնորակ աղբյուրները, որոնցից սնվում են գետակները։ Մարզի հիմնական զարկերակը Քասաղ գետն է՝ Գեղարոտ և Ամբերդ գլխավոր վտակներով։ Քասաղի վրա կառուցվել է Ապարանի ջրամբարը։

Հայտնի է Մաստարայի սելավային գետակը, որը հաճախ վարարելով մեծ վնաս է հասցնում ցանքատարածություններին։

Արագածի մերձգագաթային սարավանդի վրա գտնվում է Քարի լիճը։

Մակերևույթի բարձրությունների մեծ տատանումների շնորհիվ կլիման նույնպես բազմազան է։ Մեծ են ցածրադիր և բարձրադիր մասերի կլիմայական պայմանների տարբերությունները։ Եթե տարվա ամենատաք ամսվա՝ հուլիսի միջին ջերմաստիճանը լեռան ստորոտում լինում է 24-ից ոչ պակաս, ապա բարձրլեռնային գոտում չի բարձրանում 6-ից։ Արագածի մերձգագաթային հատվածում նույնիսկ ամռանը կարելի է հանդիպել ձնաբծերի։

Նույն օրինաչափությամբ էլ լանջերն ի վեր փոխվում է մթնոլորտային տեղումների քանակը՝ 400 մմ-ից մինչև 1000 մմ։

Պատուհանը մաքրելու համար պետք է 5 միլիլիտր մաքրելու հեղուկ և 4 սպունգ։

Քանի՞ սպունգ և միլիլիտր մաքրելու հեղուկ հարկավոր է 600 պատուհան մաքրելու համար։

Լուծում

5 x 600 = 3.000 մլ

4 x 600 = 2.400

Պատ․՝

2400 սպունգ և 3,000 մլ մաքրելու հեղուկ

Կանգառում 6 ուղևոր իջավ և 11 ուղևոր բարձրացավ, հաջորդ կանգառում իջավ 8 և բարձրացավ 9։ Քանի՞ ուղևոր կար ավտոբուսում, եթե սկզբում ավտոբուսում կար 24 ուղևոր։

24 - 6 = 18
18 + 11 = 29
29 - 8 = 21
21 + 9 = 30

Որ կարգով պեիտի դասավորենք այս թվերը (65723), որ ստանանք ամենամեծ թիվը։

76532

Առակ-իրական պատմություն «Ո՞վ է ավելի հարուստ»

Մի օր հարուստ հայրիկը իր փոքր որդուն տանել գյուղ, որպեսզի նրան ցույց տա, թե ինչ աղքատ կարող են լինել մարդիկ։

Նրանք անցկացրեցին մի օր և մի գիշեր գյուղում շատ աղքատ ընտանիքում։

Երբ վերադարձան տուն, հայրիկը հարցրեց։

-Դուր եկա՞վ քեզ ճամփորդությունը։

-Ես տեսա, որ մեր տանը ապրում է մի շուն, իսկ իրենց տանը ապրում էր 4 շուն, մենք ունենք մեծ լողավազան, իսկ նրանք ունեն ծովախորշ, որտեղից բացվում է հրաշալի տեսարան դեպի ծովը։ Մենք գիշերը լուսավորում ենք մեր այգին լապտերներով, իսկ նրանց լուսավորում են աստղերը։

Այդ պատասխանից հետո հայրիկը կորցրեց խոսելու ունկությունը։

Իսկ հետո տղան ավելացրեց․

-Շնորհակալություն, որ ցույց տվեցիր, թե ինչքան հարուստ կարող են լինել մարդիկ։

Притча-быль: «Кто богаче?»

Однажды богач решил взять своего маленького сына в деревню, чтобы показать, какими бедными бывают люди. Они провели день и ночь на ферме в кругу очень бедной семьи.

Вернувшись домой, отец спросил сынишку, понравилось ли ему путешествие.

— Было замечательно, папа! — сказал он.

— И что тебе показала наша поездка?

— Я увидел, что у нас одна собака в доме, а у них — четыре пса. У нас есть бассейн в саду, а у них — бухта, из которой видно бескрайнее море. Мы освещаем ночью свой сад лампочками, а им светят звёзды.

Отец от такого ответа лишился дара речи, а сын добавил:

— Спасибо, папа, что показал мне, насколько богатыми бывают люди.

1. Послушайте 1 часть сказки «Доктор Айболит»
2. Ответьте на вопросы.
   Ø Какие животные пришли лечиться к Айболиту?
   борбос,лиса,заяц
   Ø Что сказала Айболиту лиса?
   её укусила оса
   Ø Что сказал Барбос?
   Его курца клюнула в нос
   Ø Что случилось с зайчиком?
   иму переехало ноги
   Ø Как Айболит вылечил зайчика?
   он пришил ноги
   Ø Какую телеграмму принесли Айболиту?
   плохую
   Ø Что случилось с животными в Африке?
    все заболели
   3.    Каких домашних животных вы знаете?
   корова, курца, кот,собака
   
   4.    Чем питаются эти животные?
   Мясом,тровой, молоком
3. +,

5.    Напишите детенышей
Корова – телёнок
Коза – Козлёнок
Овца -ягнёнок
Лошадь – жеребёнкок
Собака – шенок
Кошка – котёнок
Свинья – поросёнок
Утка – утёнок
Курица – цыплёнок
Гусь – гусёнок

6.    Выберите одно домашнее животное и найдите интересную информацию о нем

Кошка

Кошки – загадочные животные, которые многие века живут рядом с человеком. Кажется, что мы знаем о них все, однако нам до сих пор есть чему удивляться.

1. Всего существует 33 основных кошачьих породы. А количество домашних кошек в мире достигает 500 миллионов.
2. Частота пульса у кошки гораздо выше, чем у человека и составляет от 110 до 140 ударов сердца в минуту.
3. В среднем кошки весят около пяти килограммов, а вот кошки Сингапурской породы – всего два с небольшим килограмма.
4. Самыми маленькими кошками считаются представители индийской рыжей пятнистой породы, живущие в Шри-Ланке. Их вес не превосходит полутора килограмм, а размер составляет около 15 сантиметров.
5. Хоть лев и считается царем зверей, но он не самый крупный представитель кошачьих. Гораздо крупнее льва тигры, вырастающие до трех метров и имеющие вес около трехсот килограммов. Тигр может съесть за один раз около 40 килограммов мяса.

1.   Ответьте на вопросы.
 
Ø Что сделали волки?

помогли Айболиту
Ø Кто помог Айболиту переплыть море?

кит
Ø Что сказал кит?

Довезу тебя через море
Ø Что сказал орел?

что довизут его в Лимпопо
Ø Как Айболит добрался до Африки?

Он добрался
Найдите информацию в интернете о китах.

Киты — удивительные создания, огромные, действительно огромные, по при этом совершенно безобидные. По крайней мере, голубые киты. Истинный масштаб этих гигантов представить себе очень сложно даже по фотографиям — пока вы не увидите их вживую, вам вряд ли удастся прочувствовать величие этих созданий. Сезонная миграция китов — удивительное зрелище, привлекающее немало туристов в некоторые страны Океании.

1.   Ответьте на вопросы.
Ø Что делали слоны и носороги?

говорили где он Айболит
Ø У кого болели животики?

У бигимотиков
Ø Что болело у страусят у акулят?

голова и зубы

Ø Какие болезни были у животных?

страшные
Ø Что случилось с кузнечиком?
 он сломал плечо
 
2.   Составьте словосочетания
Айболит (какой?) добрый
Бегемотики (какие?) больные
Слоны (какие?) большие
Страусята (какие?) – жалкие
Акулята (какие?) – бедные
Кузнечик (какой?) больной
 
3. Вставьте пропущенные слова.
Ах, у её детёнышей,
У бедных акулят,
Уже двенадцать суток
зубы болят!
И вывихнуто плечо
У бедного кузнечика,

Не прыгает, не скачет он,
А горько-горько плачит он
И доктора зовёт.

1. Выберите правильный вариант.

Что случилось с зайчиком?

А) его укусила оса

Б) его курица клюнула в нос

В) он попал под трамвай

2. От кого пришла телеграмма

А) от кузнечика

Б) от гиппопотама

В) от акулят

3. Что болело у кузнечика?

А) нога

Б) плечо

В) голова

4) Сколько суток болели зубки у акулят?

А) десять

Б) девять

В) двенадцать

5. Что сделал Айболит?

А) вылечил животных

Б) не вылечил животных

В) не поехал в Африку

1. Вставьте пропущенные слова.

И бежит Айболит к бегемотикам,
И хлопает их по ,
И всем по порядку
Даёт им шоколадки,
И ставит и ставит им градусники!

• Нарисуйте героев сказки (программой Paint).

1․Հաշվի՛ր 15 մմ, 14 մմ, 16 մմ և 17 մմ կողմերով քառանկյան
պարագիծը։

62 մմ

2․Հաշվի՛ր 3 դմ, 5 դմ, 8 դմ և 9 դմ կողմերով քառանկյան
պարագիծը։

25 դմ

3.Գտի՛ր քառակուսու մակերեսը և պարագիծը՝ իմանալով, որ նրա կողմի երկարությունը 8 մ է։

8 + 8 + 8 + 8 = 32

8 x 8 = 64

4․Հաշվիր ուղղանկյան պարագիծը, եթե հայտնի է, որ նրա լայնության և
երկարության գումարը 17սմ է։

17 x 2 = 34

5․Քառակուսու պարագիծը 44 սմ է։ Որքա՞ն է այդ քառակուսու կողմը։

44 : 4 = 11

6․Քառակուսու պարագիծը 48 սմ է։ Որքա՞ն է այդ քառակուսու
մակերեսը։

48 : 4 = 12

12 x 12 = 144

7․Քառակուսու մակերեսը 81 քառակաուսի մետր է։ Գտի՛ր քառակուսու
կողմը։

?x?=81
9×9=81
9

8․Քառակուսու 3 կողմերի գումարը 18 սմ է։ Որքա՞ն է այդ
քառակուսու 1 կողմը։

18 : 3 = 6

6

9․Քառակուսու 3 կողմերի գումարը 21 սմ է։ Որքա՞ն է այդ
քառակուսու մակերեսը։

21 : 3 = 7

7

10․ Ուղղանկյան լայնությունը 5 սմ է, իսկ երկարությունը 4 սմ-ով մեծ է լայնությունից։ Գտնել ուղղանկյան պարագիծը։

5 + 4 = 9

(9 + 5) x 2 = 18

11․ Հաշվի՛ր 15սմ և 11 սմ կողմերով ուղղանկյան պարագիծն ու
մակերեսը։

(15 + 11) x 2 = 52

(15 x 11) = 165

12.Գործնական աշխատանք տանը․

Սիրելի սովորողներ, հաշվեք ձեր սենյակի հատակին փռված ուղղանկյունաձև գորգի մակերեսն ու պարագիծը։

 Հաշվեք խոհանոցի հատակի քառակուսաձև սալիկի մակերսն ու պարագիծը։ 1 սալիկի մակերեսը   բազմապատկեք հատակի  խոհանցի հատակի սալիկների քանակով, արդյունքում կպարզեք խոհանոցի  հատակի մակերեսը։

Պարզեք նաև, ձեր տանը գտնվող ամենամեծ և ամենափոքր ուղղանկյունաձև սեղանների մակերեսների տարբերությունը։ 

Հաշվեք ձեր սենյակի հատակին փռված գորգի մակերեսն ու պարագիծը։ Հաշվեք խոհանոցի հատակի քառակուսաձև սալիկի մակերսն ու պարագիծը։

Գործանական աշխատանքները վերածեք խնդիրների։

4․Հաշվիր ուղղանկյան պարագիծը, եթե հայտնի է, որ նրա լայնության և
երկարության գումարը 17սմ է։

5․Քառակուսու պարագիծը 44 սմ է։ Որքա՞ն է այդ քառակուսու կողմը։

6․Քառակուսու պարագիծը 48 սմ է։ Որքա՞ն է այդ քառակուսու
մակերեսը։

7․Քառակուսու մակերեսը 81 քառակաուսի մետր է։ Գտի՛ր քառակուսու
կողմը։

8․Քառակուսու 3 կողմերի գումարը 18 սմ է։ Որքա՞ն է այդ
քառակուսու 1 կողմը։

9․Քառակուսու 3 կողմերի գումարը 21 սմ է։ Որքա՞ն է այդ
քառակուսու մակերեսը։

10․ Ուղղանկյան լայնությունը 5 սմ է, իսկ երկարությունը 4 սմ-ով մեծ է լայնությունից։ Գտնել ուղղանկյան պարագիծը։

11․ Հաշվի՛ր 15սմ և 11 սմ կողմերով ուղղանկյան պարագիծն ու
մակերեսը։

12.Գործնական աշխատանք տանը․

Սիրելի սովորողներ, հաշվեք ձեր սենյակի հատակին փռված ուղղանկյունաձև գորգի մակերեսն ու պարագիծը։

 Հաշվեք խոհանոցի հատակի քառակուսաձև սալիկի մակերսն ու պարագիծը։ 1 սալիկի մակերեսը   բազմապատկեք հատակի  խոհանցի հատակի սալիկների քանակով, արդյունքում կպարզեք խոհանոցի  հատակի մակերեսը։

Պարզեք նաև, ձեր տանը գտնվող ամենամեծ և ամենափոքր ուղղանկյունաձև սեղանների մակերեսների տարբերությունը։ 

Հաշվեք ձեր սենյակի հատակին փռված գորգի մակերեսն ու պարագիծը։ Հաշվեք խոհանոցի հատակի քառակուսաձև սալիկի մակերսն ու պարագիծը։

Գործանական աշխատանքները վերածեք խնդիրների։